فست فشن چیست؟ دلایل دوری از Fast Fashion
همان‌طور که می‌دانید صنعت مد همواره در حال تغییر و تحول بوده است، اما در دهه‌های اخیر، پدیده‌ای به نام "فست فشن" (Fast Fashion) یا "مد سریع" ظهور کرده که سرعت و میزان تولید پوشاک را به طرز چشم‌گیری افزایش داده است. این مدل کسب‌وکار، با وجود مزایای ظاهری برای مصرف‌کنندگان، به علت اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی که دارد با انتقادات گسترده‌ای روبه‌رو است. در این مقاله از مهان‌مد به بررسی دقیق فست فشن، مزایا و معایب آن و دلایل مهمی که باید از آن دوری کرد، می‌پردازیم.
فست فشن چیست؟
اصطلاح فست فشن مربوط به تولید انبوه و عرضه سریع لباس‌هایی است که به سرعت ترند یا مد شده و به سرعت از مد می‌افتند. ایده اصلی فست فشن از کالکشن‌های جدید برندهای لوکس گران و باکیفیت گرفته شده است. هدف اصلی آن است که این لباس‌ها با قیمت و کیفیت پایین و قابلیت دسترسی برای عموم مردم در سراسر دنیا تولید شوند. ویژگی‌های کلیدی فست فشن عبارتند از:- سرعت بالا و میکرو سیزن‌ها: برندهای فست فشن به جای چهار فصل اصلی سال، تعداد نامحدودی Micro Season (ترندهای زودگذری که سریع محبوب می شوند و سریع از مد می افتند) تعریف می‌کنند و برای هر یک مجموعه‌ای را طراحی و به بازار عرضه می‌کنند. این سرعت زیاد در تولید و عرضه، به مشتریان امکان می‌دهد تا در سریع‌ترین زمان ممکن از طرح‌های مد جدید استفاده کنند و اصطلاحا "به روز" باشند!
- قیمت پایین و مواد اولیه ارزان: برای کاهش هزینه تولید، در فست فشن از مواد اولیه‌ای با کیفیت پایین مانند پارچه‌های تولید شده از مواد شیمیایی استفاده می‌شود. نتیجه این کار، تولید لباس‌هایی ارزان و قابل دسترس برای عموم مردم است.
- کیفیت پایین و عمر کوتاه : لباس‌های مدسریع اغلب کیفیت پایینی دارند و پس از چند بار پوشیدن یا شستشو، پاره شده، رنگشان می‌رود یا غیرقابل استفاده می‌شوند. این مفهوم "کهنگی برنامه‌ریزی‌شده" (Planned Obsolescence) نامیده می‌شود، یعنی کالاها طوری تولید می‌شوند که تنها برای مدت کمی دوام داشته باشند و به جایگزینی سریع نیاز داشته باشند.
- تمرکز بر مد روز: تولید در فست فشن بر اساس ترندهای لحظه‌ای در صنعت مد انجام می‌شود.
مزایای فست فشن
از مهمترین مزایای مدسریع برای مصرف‌کنندگان و صنعت، علی الرغم انتقادات گسترده میتوان موارد زیر را نام برد:- دسترسی سریع به ترندها: یکی از مزایای اصلی فست فشن، توانایی سریع بروزرسانی مد و جدیدترین ترندها است. برندها می‌توانند با سرعت بالا به نیازها و علاقه‌های مشتریانشان پاسخ دهند و به روز باشند.
- مقرون به صرفه بودن: لباس‌های فست فشن ارزان هستند و به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهند که با بودجه کمتر، کمد لباس متنوع و به روزی داشته باشند.
- تنوع محصول: این مدل تولید، امکان ارائه حجم زیادی از محصولات با تنوع زیاد را فراهم می‌کند.
معایب فست فشن که نمی‌دانید و نمی‌گویند!
فست فشن با وجود مزایای جذاب ظاهری، حجم زیادی از مخالفت و اعتراض را در بین فعالان محیط زیست، حقوق کارگران و حقوق مصرف‌کنندگان همراه داشته و دارد. مهمترین معایب آن در خصوص اثرات زیست محیطی و اخلاقی اجتماعی عبارتند از:معایب زیست‌محیطی فست فشن
از مهمترین پیامدهای زیست محیطی فست فشن میتوان به موارد زیر اشاره داشت:- مصرف بی‌رویه منابع طبیعی و ایجاد آلودگی گسترده: تولید لباس‌های فست فشن باعث مصرف بیش از حد منابع طبیعی مانند آب و انرژی می‌شود و در نتیجه آلودگی هوا، آب و خاک می‌شود. مراحل تولید، پردازش، رنگ‌آمیزی و پسماند لباس‌های فست فشن با مصرف زیادی از مواد شیمیایی و فرآیندهای انرژی‌بر همراه است.
- انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب و هوایی: فست فشن به صورت مستقیم و غیرمستقیم به انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن، متان و نیتروژن اکسید کمک می‌کند که باعث گرمایش جهانی و همین‌طور تغییرات آب و هوایی نامناسب می‌شوند. پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد.
به نقل از برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، صنعت فشن (مد) به طور کلی مسئول ۱۰ درصد از کل انتشار کربن جهانی است. این آمار، نشان‌دهنده تاثیر عظیم این صنعت و مخصوصا فست فشن بر محیط زیست سیاره ماست.
- تولید بی‌سابقه زباله و ضایعات نساجی: به علت قیمت پایین و کیفیت ضعیف، مصرف‌کنندگان لباس‌های فست فشن را بعد از چند بار پوشیدن دور می‌اندازند. این فرایند باعث تقاضای بالا برای تولید ارزان و در نتیجه تولید حجم خیلی زیادی از زباله‌های نساجی می‌شود. به عنوان مثال، آمریکایی‌ها سالانه حدود ۲۵ میلیارد پوند زباله نساجی تولید می‌کنند! این لباس‌ها در نهایت در محل‌های دفن زباله در سراسر جهان، از جمله "گورستان لباس" در صحرای آتاکاما شیلی، انباشته می‌شوند.
- استفاده از الیاف مصنوعی و میکروپلاستیک‌ها: شرکت‌های فست فشن از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر، نایلون و اکریلیک استفاده می‌کنند که ارزان هستند اما از سوخت‌های فسیلی تهیه شده‌اند. این مواد تجزیه‌پذیر نیستند و برای قرن‌ها باقی می‌مانند. همچنین، تولید و شستشوی لباس‌های فست فشن که اغلب دارای الیاف مصنوعی هستند، باعث انتشار میکروپلاستیک‌ها در محیط زیست می‌شود.
معایب اجتماعی - اخلاقی فست فشن
چالش‌های اجتماعی و اخلاقی فست فشن عبارتند از:- سوء استفاده از نیروی کار: بیشتر لباس‌های فست فشن در کشورهای در حال توسعه و در شرایطی ناعادلانه تولید می‌شوند. در این کارخانه‌ها، کارگران (اغلب زنان جوان ۱۸ تا ۲۴ ساله)، با ساعت کاری طولانی (تا ۱۶ ساعت در روز)، حقوق ناچیز و محیط کاری ناامن روبه‌رو هستند. این کارگران معمولاً از حمایت قانون برخوردار نیستند و در صورت اعتراض یا اجتناب از اضافه‌کاری، با عواقب منفی روبرو می‌شوند.
- شرایط کاری ناامن: کارگران پوشاک در شرایط ناامن، از جمله فضاهای بدون پنجره، شرایط دمایی خیلی گرم یا خیلی سرد، مدیران خشن و بی‌اخلاق و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر کار می‌کنند.
- شستشوی سبز : گروه‌های حامی حقوق مصرف‌کننده، برندهای فست فشن رو به "شستشوی سبز" (Greenwashing) متهم می‌کنند. شستشوی سبز یعنی یک شرکت، اطلاعات نادرست درباره پایداری یا سازگاری با محیط زیست خودش، روش‌های تولید یا محصولاتش به مردم بدهد. مثلاً، اواسط سال ۲۰۲۲، شرکت H&M به علت ادعاهای نادرست و گمراه‌کننده درباره پایداری و تأثیرات زیست‌محیطی محصولاتش، مورد شکایت قرار گرفت.
مقایسه برندهای فست فشن و مد پایدار
در دنیای مد امروز، تفاوت بین برندهایی که به سرعت، تولید فراوان و قیمت پایین تمرکز دارند با برندهایی که به کیفیت، پایداری و اخلاق کاری اهمیت می‌دهند، بیشتر از قبل مشخص است. برندهای فست فشن مانند Zara، H&M و Shein در مقابل برندهای پایدار مانند Patagonia، Stella McCartney و همچنین برخی برندهای عرضه‌شده در فروشگاه مهان مد، مثل برند Hackett، برند Pepe Jeans و برند Pablosky قرار می‌گیرند که روند مسئولانه‌تر را در پیش گرفته‌اند. جدول زیر تفاوت‌های مهم فست فشن یا مدسریع را به نسبت مدپایدار یا سازگار با محیط زیست نشان می‌دهد.| ویژگی | فست فشن (Fast Fashion) | مد پایدار (Slow Fashion) |
| سرعت تولید | بسیار بالا؛ مجموعه‌های متعدد در سال | کند و حساب‌شده؛ تولید بر اساس فصل یا نیاز واقعی |
| کیفیت و دوام | کیفیت پایین، عمر کوتاه، طراحی برای استفاده موقت | کیفیت بالا، طراحی برای استفاده چندساله |
| قیمت | ارزان و در دسترس عموم | گران‌تر ولی بادوام و مقرون‌به‌صرفه در بلندمدت |
| مواد اولیه | الیاف مصنوعی ارزان و سوخت‌های فسیلی | الیاف طبیعی، بازیافتی و کم‌ضرر برای محیط زیست |
| تأثیر زیست‌محیطی | مصرف بالای منابع، آلودگی، تولید زیاد زباله نساجی | کاهش مصرف منابع، کاهش آلودگی، ترویج بازیافت |
| هدف مصرف‌کننده | خرید زیاد با هزینه کم | خرید کمتر با تمرکز بر کیفیت و استایل شخصی |
| وفاداری به برند | پایین، برندها قابل جایگزینی‌اند | بالا، مشتریان به ارزش‌های برند وفادارند |
دلایل مهم دوری از فست فشن
با توجه به معایب بسیار فست فشن، دلایل زیادی برای دوری از این مدل مصرف و استفاده از جایگزین‌های پایدارتر وجود دارد:- حمایت از محیط زیست: با کاهش خرید لباس‌های فست فشن، میتوان به کاهش آلودگی آب و هوا، کاهش تولید زباله نساجی و همین‌طور انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کرد. این انتخاب به حفظ منابع طبیعی و کاهش اثرات مضر بر سیاره زمین منجر می‌شود.
- حمایت از روش‌های اخلاقی و انسانی: دوری از فست فشن به معنای عدم حمایت از برندهایی است که ب کارگران خود ظلم می‌کنند و شرایط کاری ناامن را برای آن‌ها ایجاد می‌کنند. با انتخاب برندهای معتبر، به بهبود شرایط زندگی و کاری میلیون‌ها نفر در سراسر جهان کمک می‌کنیم.
- کیفیت و دوام بیشتر: انتخاب لباس‌های با کیفیت، به معنای خرید کمتر و استفاده طولانی‌تر از لباس‌هاست، که با مفهوم "مد آهسته" (Slow Fashion) همسو است.
- کاهش مصرف‌گرایی و کمد لباس آگاهانه: فست فشن مصرف‌کنندگان را تشویق می‌کند تا لباس‌های بیشتری بخرند و لباس‌های قبلی را به سرعت دور بیندازند. دوری از این چرخه به معنی مصرف مسئولانه و بهینه‌تر است.
- افزایش آگاهی و فرهنگ‌سازی: با اطلاع از اثرات فست فشن، می‌توانیم انتخاب‌های بهتری داشته باشیم و به فرهنگ‌سازی در زمینه مد پایدار کمک کنیم. این آگاهی می‌تواند به تغییرات بزرگ‌تر در صنعت مد منجر شود.
